ERRITU MEMORIA
Gogoan dut axuri buruak jatea laborategiko mahaiaren
gainean animalia bat jakin minez disekzionatzen duenaren antzera. Haur
nintzelarik, labana, sardexka, atzazalak eta hortzak prest identifikagarriagoak
ziren atalak bereiziz oraindik, orain, izendatu ez daitezkeen beste atal
batzuetatik: zerebeloa, duramaterra, tuberkulu kuadrigeminoak, epifisia,
talamoa, ikusmen-nerbioa, aurre-sinua, pituitario gorria, sudur-trenkada, epiglotisa,
gorputz kailukara, mihia, magnum foramena, bizkarrezur-erraboila, protuberantzia,
hipofisia, ahosabaia… Urteak iragan dira ordutik. Batzuetan ahulagoa izanik eta
besteetan indartsuagoa, animaliak kendu ditut nire elikadura zerrendatik.
Arrazoiak idiosinkrasia pertsonal batetik gertuago daude, beste izaki bizidun
batzuen eskubideetatik baino. Agian, nigan bizi den haurraren kontraesanak
besarkatzeko modu bat dira, hark, Heidi eta Copito de Nieveren arteko harreman naif hura irrikatzen du. Hautu pertsonal
haren benetako arrazoia edozein izanda ere, animaliak jateari uztea, zure
inguruko pertsonentzat zure elikadura aukera zalantzan jartzeko leherkari bat
bilakatzen da. Gure amona bizi zelarik, nire ahizpak eta nik animaliak jan
genituen bijilia egunetan izan ezik. Inoiz ez hausterre egunean edo ostiral
santuan, izan ere basamortuan zehar 40 eguneko Jesusen barauaren penitentzia
ohoratu behar zen orduan. Mundu-ikuskera honetan hazia, xalotasunetik onartu
nuen gauzak zalantzan jartzeko ahalmenik gabe, arkume buruak jaten nituen Esan,
Leire mendiaren magalean. Hain zuzen ere Leireko monasterioan abuztuaren 15ean
biltzen gintuen amonak etxeko hamarnaka lagun mahaiaren bueltan Amabirjinen
Iturrian. Handik gertu, Porta Speciosan harrian zizelkatutako hainbat izakik
maskarak, gizaki itxurak, munstroak, animaliak, mirariak, martirioak, bizioak
eta bertuteak ageri dira, eta egun, nire barruan bizi den nahasmenarekin
konektatzen duen harmonia misteriotsu eta ilun bat ageri zait bertan. Nire
buruari galdegiten diot ia heldutasunak ahots guzti horien artean ahots propioa
bilatzean dagoen. Gura amona 2009an zendu zenean, nire bizitzako erreferentea
hil zen. Amonarekin harremana eguneroko ekintza batekin, mahaian esertzearekin,
errotu zen. Uste dut bizirik jarraitu izan balu ezinezkoa zitekeela axuri
haragia jaten uztea, izan ere, bere munduari uko egitea izango zen, nekazaritzan
oinarritutako bizi baten jakintzei uko egitea. Michel
Pastoureau historialariak dioenez, etxekotu dugunetik axuria da gizakiok gehien
eraldatu dugun animalia. Niretzat, munduko etxeko animalia zaharrenaren
historia eta hirietan finkatzeak trauma bat dakar berarekin. Trauma honek,
landa eremuan bizitzeko oroi-min indartsu gisa ulertuta, klon bat osatzera
eraman gaitu. Dolly ardiaren mugarriak pausu bat haratago garamatza “hamabi
mila urte, gizakiaren eta arkumearen arteko loturen historia; historia
ekonomikoa eta biologikoa ez ezik, gizartearena eta sinbolikoa”. Egun, “munduko
bekatua kentzen duen” jainkoaren arkumea, klonatzeko eta ikerketa
zientifikorako animalien ekoizpen transgenikorako materiala da? Duela hamar
urte amona hil eta gero, infernuaren beldurra sortzen zuen jokamolde
espiritualaren estalkia erori zen. Heldutasunaren bidean jada ez dakit Grimm
Anaien ipuineko zazpi antxumeen aldean nagoen edo kume errugabeak jateko hankak
irinean zuritzen dituen otsoa naizen. Kontua da, amona falta denetik, urruneko
lurraldeetan bila aritu naizela, Txina, Mexiko, Amerikar Estatu Batuak,
Errumania edo Hegoaldeko Korea. Agian, jakiek esperimentatuz eta haragiari uko
egiten, bere faltak utzitako hutsunea betetzen saiatzen ari naiz. Hego Koreako
Jeju irlara iritsi nintzenean 2018ko ekainean, nire buruan kokatu zen lehenengo
irudia, Haenyeo-ena izan zen. Amona urpekari hauek, itsas-belarriak eta beste
molusku batzuk biltzen ibiltzen ziren modu artisanalean, apneaz urpean igeri
eginez aire bonbonarik gabe. Emakume hauen indar eta ahaleginak ez zidan utzi
irlako herri txiki batean emakume zahar batek ekarri zidan zopan oraindik
bizirik uzkurtzen ziren itsas-belarriei uko egiten. Uko egiteak, Dragoi
Erregeari otoitz eginez eta beraien xamanaren laguntzaz komunitatearen
segurtasuna eta oparotasuna ziurtatzeko hazi magikoak landatzen dituzten
emakume hauen jakintzei ohoratzea ekidingo zuen. Nire harridura ikustean,
emakumeak adeitasunez, buelta eman zien animaliei nire zopan hil zitezen. Hiru
urtez animaliarik jan gabe egon eta gero itsa-belarri bat hiltzea esperientzia
bizia izan zen fisikoki, haginak erabili nituen indarrez murtxikatzeko eta
energiaz bete ninduen momentuan. Esperientzia mistikoa izan zen. Trantze baten
gisa, kontzientzia aztoratu une bat, energia, kolore, zapore, usain, emozio
parametro abstraktuetan oinarritua eta agian, amonaren oroitzapen biziarekin
konexio bat.
LEIRE
URBELTZ
Arte Ederretan lizentziatua da eta Artearen Ikerketa eta
Sorkuntza masterra du Euskal Herriko Unibertsitatean. Bartzelonako Eina eskolan
Sormen Ilustrazio eta Ikusizko Komunikazio Teknikak ikasi ditu. Madrileko La
Casa del Lector-Mataderon Haurrendako Album Ilustratu masterra du. Nazioarteko
egoitza artistikoak egin ditu Seuleko Sema Nanjin (Hego Korea), Ciudad Juarezeko
Centro Cultural El Paso del Norten (Mexiko) eta Pekineko Manga Art Studion
(Txina). 2012an Bilbaoarteko artista egoiliarra izan zen, 2015ean Nafarroako
Arte-Gazte-Topaketako lehenengo saria, 2016an Sorkuntzarako Nafarroako
Gobernuaren laguntza jaso zuen eta 2017an Leonardo beka jaso zuen Fundación
BBVren eskutik. Hainbat erakusketa egin ditu bakarka Iruñean, Bilbon edo
Gasteizen. Ilustratzaile eta artista plastiko lana, Uharteko Arte Garaikide
Zentroko eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko bitartekaritza lanekin
uztartzen du.