“Fuego que llora: cuerpxs y campxs junto al río” Héctor Gardezek 2024an garatutako proposamena da, Estéticas Transversales – Habitar el fuego programaren baitan. Huarte, Burlata eta Atarrabiako herrien testuinguru sozial eta kulturalarekin lotutako ikerketa eta esperimentazio proiektua da, beraien ibaien bidez aztertua. Huarte Zentroak eta Idensitatek elkarrekin bultzatutako ekimena da. Proiektuaren seigarren edizio honetan, suaren inguruan lan egitea proposatu da, haren potentzia eta energiari lotutako izaera bistaratzeaz gain, suntsitzeko duen ahalmena ere agerian jarriz.
Huarteko Udala, Gaztelekua eta Uharteko Jubilatuen Kluba, Marc Badal eta Luis Basterraren laguntzarekin garatu da.
Héctor Gardezek Huarteko egonaldia egin bitartean, Anaïs Florin artistak Les mans del foc proiektua burutu du Bartzelonan, La Flama del Canigó urteko gertakariaren inguruan. Besòs ibaiaren itsasoratzearen inguruko eremuarekin lotuta, ekintza kolektibo erritualizatu horretan arreta jarri du, eta bertan aktibatzen diren dimentsio sozial, identitario, politiko eta afektibo desberdinak aztertu ditu.
Héctor Gardez (Tenerife 1990). Betidanik hainbat adierazpen artistikorekin lotuta egon da, eta Filologia Hispanikoa ikasi zuen La Lagunako Unibertsitatean, baita Zinema Zuzendaritza ere Madrilen eta Cuban. Ikus-entzunezkoa tresna artistiko gisa hartuta, arte eszenikoekin eta kultura-kudeaketarekin dituen loturak aztertzen ditu. Nazioarteko zirkuituetan estreinatutako hainbat pieza audiobisualekin, bere lana gaur egun bideokreazioan, paper-filmean eta formatu analogikoan zentratzen du. Island Connect sorkuntza-programaren parte da, Europako irletako artistei zuzendua, eta La Lagunako Ateneoaren ikus-entzunezkoen arloa kudeatzen du. Bere ikerketen artean daude identitatearen inguruko hausnarketa, landa-eremuko queer identitatea, artearen sendatzeko ahalmena eta aktibismo sozialerako tresna gisa duen indarra, baita adierazpen artistikoaren diziplina anitzeko eta komunitateko lana ere.
-
2024ko abuztuaren 5etik 17ra
Eguzki sutsuaren taupada ikaragarriaren pean, teilatuan zintzilikatutako arropen artean, tipula-sortak urrezko trofeo baten antzera zintzilik zeuden, nire aiton-amonen lanaren fruitu gisa, denboran galtzen ziren sustraien fruitu gisa. Nire aiton-amonen herrian inoiz ezagutu ez nituen baratzeetara garamatzaten, non ereitea eta jatea oroimenari lotutako erritual baten parte ziren, arropekin batera aireratuta zeuden tipula-sorta horiek bezala. Uhartera lehen aldiz iritsi nintzenean, irudi horrek nire gorputza zeharkatu zuen; nekazaritzari eta tipulei lotutako beste herri bat zen, nire aiton-amonen herriaren antzera, tipulariz betetako herria.
Uharteko tipula-ondareak marra zuzena trazatzen du, bost kilometrokoa, herriaren eta hiriaren artean; beste bat, iragan hurbilaren eta haren ahotsen artean; eta azken bat, identitatearen, irudikapenen eta ikonografien artean.
Virrey baratzean
Basterra negutegietan
Uharte, irla-herri bat, Arga ibai indartsu eta agortezinak zeharkatzen duena, kontradikzio guztien eszenatoki perfektua zen uharte bateko artistarentzat: lurreko suaz hitz egiten, uraren lurraldean, eta ur gezako uharteez, ur gaziko ozeano batetik etorrita.
Bitartekaritza-prozesu batean parte hartzea, tipulazaleekin, landa-eremuetako identitate partekatuen inguruan hausnartzea, nire errealitate kanariarraren ikuspegitik, baratzetan murgiltzea esan nahi zuen; tomate, tipula, pepino, kardu eta letxuga ilunabarretan ibiltzea; zaharrekin hitz egitea; negutegiak ezagutzea; haien istorioak entzutea eta asko hitz egitea.
Abuztuan, udako presa batek estalitako paisaia goxoarekin – flotagailuak, koloretsuak, jauziak, itzala urria –, Uhartera iritsi nintzen. Luis Basterraren negutegian, Uharteren bilakaera laburbiltzen zuen espazio bat aurkitu nuen, begirada bakar batekin. Luis, Jose Mari Virrey, Crescencia eta beste hainbat zaharrek belaunaldi baten ahotsa osatzen dute, inguruko lurra begiratzen dutenak, euren gorputzen oroimenaren marka ezabaezin gisa. Han hitz egin, grabatu, ikertu eta urrian egingo zen egoitzaren garapena planteatu ahal izan nuen.
- 2024ko urriaren 7tik 27ra
Urrian, beste Uharte bat, euritsua eta udazkenak zeharkatua, baratze oparo berdez beteta zegoen, tipulen loreak desagertu ziren unean. Kanpoko Bulegoko Marc Badalekin batera, hainbat baratzezain elkarrizketatu genituen: merkatuan saltzen zuten emakume zaharrak eta lurrarekin interesa pizten hasi diren gazteak. Elkarrizketa horietatik dokumental txiki bat osatu zen, hainbeste eta hain interesgarriak izan ziren solasaldiak laburbiltzeko. Guztietan, identitate-kontua eta lurraldearekiko lotura nabarmendu ziren, hausnarketarako espazioa irekituz baratzeen etorkizunari, elikadura-subiranotasunari edo bertako barazki eta barietateak bizirik mantentzeko aukerei buruz.
Prozesu honekin batera, bitartekaritza-espazio sortzaile bat ireki zen idazketa-tailerren bidez: bat herriko nagusiekin, beste bat gazteekin eta beste bat bertako artistekin, bakoitzean bost pertsona, Uharte eta Iruñea eta herriko baratzezainak beren produktuak saltzera joaten ziren merkatua bereizten dituzten bost kilometroak bezala. Bost kilometro, hiri hazkor baten kanpoaldean irentsi ez daitezen erresistentzia adierazten dutenak; bost kilometro, Uhartek galtzeari uko egiten dion herri izaera nabarmentzen dutenak.
Urriak 9, 10 eta 18: “Tipulen Azala: Baratzeak, Haziak eta Uzta” tailerrak
Nagusiekin egin zen tailerra herriko baratzetan egindako ibilbide audio-bisual batekin amaitu zen, eta bertan sortutako irudiek gazteekin beste ibilbide sonoro bat egiteko oinarri gisa balio izan zuten.
Prozesu intergenerazional honen helburua bi belaunaldiren arteko sormen-topaketa aktibatzea zen, eta horren emaitza bideoinstalazio kolektibo bat eta sortutako testu guztiak biltzen zituen poemario bat izan ziren. Herriko artistekin egindako tailerrean, abiapuntua idazketa izan zen, eta tipula Huarteko identitate-bilgarri gisa lotzeko proposamena, azken erakusketan aurkeztuko zen pieza baten bidez.
Urriak 26, larunbata – Luis Basterraren negutegia, 11:30
Euria etengabe ari zuela, negutegira itzuli nintzen, udan hasitako prozesua erakusteko. Bertako berrerabilitako materialekin hiru bideoinstalazio eraiki ziren: “Ura”, “Lurra” eta “Hazia”, uztarako ezinbesteko hiru elementu. Lehen instalazioan, Kanariar Uharteetako tipula-laborearen artxiboko irudien bidez, irlen desertifikazioaren erronka erakutsi zen, Huarteko ur aberastasunarekin kontrastean. Bigarrenean, lurra landu nahi duten gazteen testigantzak jaso ziren. Azken instalazioan, tailerretako sormen-prozesuaren emaitza aurkeztu zen. Huarte, hiriak irenstearen aurrean herri gisa irautea sinbolizatzen duen espazioa da. Bertako tipulak eta tipulariak, iragan agrarioaren eta bizitza garaikidearen arteko zubi dira. Belaunaldi ezberdinak eta lurraldearekin loturak irauten duten gune bat, beti etxera garamatzana.
Performancearentzako espazioak beste galdera batzuk ireki zituen, egoitza-aldi osoan nire gorputza zeharkatu zutenak; zuzen-zuzenean interpelatzen gaituen gorputz begetal batekin elkarreragina, guregan erreakzio kimiko bat eragiten duena, negar egitea bezala, eta tipularen azalen eta hondakinen sormen-aukerak. Galdera horiek elkartu egin ziren hainbeste keinutan bildu nituen erantzunekin.
Uhartek sinbolizatzen du herriek hiriek irentsi ez ditzaten egiten duten erresistentzia; bere tipulazaleek eta tipulek nekazaritza- eta landa-errealitate batetik igaro dira biziraupen-modu gisa, bizitza eta baratzeen eraldaketara gaur egungo testuinguruan. Belaunaldi eta bizitzeko modu desberdinak, lurraldearekiko lotura indartsuaren esperientzia anitzak, beti etxera garamatzana landa-eremuetan jaio garenontzat. Arteak ere memoria horiek bizileku ditu, eta lur bizi horientzako etorkizun posibleak irudikatzeko tokia izan behar du.
Uhartek nire begirada zabaldu du lurraldearekiko, eta argi utzi dit bitartekaritza-prozesu bat inoiz ez dela posible bitartekari, eztabaidari eta sormenari irekita dagoen komunitate bat gabe. Eskerrik asko Ugazteri eta bere langileei, tailerrean parte hartu zuten gazteei, Peyo, Erlantz eta Txomini, eta bere koordinatzaile Itziar Aretari. Virgen Blanca Jubilatuen Klubari, bereziki Esperanza, Consuelo, Luis, Zuberoa eta María Ángelesi; Uharteko prozesu sortzaile partekatu honetan parte hartu duten artistei; herriko baratzezain gazte eta nagusiei: Carlos, Crescencia, Ana, Izaskun, Javier, Miguel, Antxoka eta Mutilvaratxa baratzeko gazteei; eskerrik asko partekatu dituzuen ekintzengatik, testigantzengatik eta pentsamenduengatik.
Eskerrik asko Marc Badali, proiektu honekin, baratzarekin eta landa-bizitzarekin duen konpromiso eta grinagatik; Uharteko Udalari eta bere kultura-zinegotzigoari. Eta eskerrik asko Uharte Zentroko langile eta kudeatzaileen arretagatik, dedikazioagatik eta laguntzagatik: Ekhiñe, David, Irantzu, Oskia, Amaiur, Betisa, Txubi eta Idoia.
Eskerrik asko prozesu honetan entzun, lagundu eta eskutik helduta eraman nauten artistei, Iosu Zapata eta Zarys Falcóni. Azkenik, Nerea de Diego artistari, Irati eta Idensitat talde ederrarekin batera programaren kontzientzia eta arima izateagatik. Plazera izan da zuek guztiokin aritzea.
Héctor Gardez-en testua
